Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde (KKTC) başkent Lefkoşa’daki ve Osmanlı han mimarisi ile inşa edilen Büyük Han, ülkenin en simge ve turistik eserlerinden biri olarak öne çıkıyor. Kıbrıs’ın en önemli Osmanlı dönemi yapılarından biri olan Büyük Han, 1571’de Ada’nın Osmanlı tarafından fethedilmesinin hemen ardından Kıbrıs’a atanan ilk beylerbeyi Muzaffer Paşa tarafından 1572’de yapıldı.
Anadolu ve Kıbrıs’ın diğer yerlerinden gelen ziyaretçilerin konaklaması için yaptırılan Büyük Han, ilk olarak Alanyalılar Hanı olarak, 17. yüzyılın başında Kumarcılar Han’ın inşa edilmesi ve bununla kıyaslanmasının ardından halk arasında “Büyük Han” olarak anılmaya başladı. Büyük Han’ın Anadolu’daki şehir içi ticaret hanlarını andırdığı bilinirken, özellikle Bursa’daki Koza Han ile benzerliğine dikkat çekiliyor.
Klasik kare planlı ve iki katlı bir yapı olan Büyük Han’ın üstü açık kare bir avlu çevresine sıralanırken, Han içerisinde çapraz tonozla örtülü revaklı galerilere açılan 68 oda ve ön cephesinde ise sokağa açılan 10 dükkan yer alıyor. KKTC’nin en büyük hanı olan Büyük Han, Osmanlı han mimarisinin genel özelliklerini yansıtırken, sivri kemerli revaklar tarafından desteklenen yapı, avluyu da çevreliyor. İki giriş kapısı bulunan Han’ın içindeki avlunun ortasında mermer sütunlar üzerine inşa edilmiş, sekizgen planlı ve altında şadırvanı bulunan bir köşk mescidi yer alıyor.
Büyük Han, 1878’de Ada’nın İngilizlere kiralanmasının ardından 1878-1895 arasında Lefkoşa Merkez Hapishanesi olarak kullanılırken, 1901’de onarıldı ve 1925’e kadar Han fonksiyonunu sürdürdü.1963 başlarında dönemin “Kıbrıs Cumhuriyeti” Eski Eserler Dairesi tarafından Büyük Han için restorasyon çalışmaları başlarken, bu onarım sırasında 4 sütun arasındaki üç kemer orijinaline uygun olmadan ve Osmanlı karakterini ortadan kaldıracak şekilde yeniden inşa edildi. Ancak bu onarım 1963’te başlayan ve Rum katliamına dönüşen toplumlararası çatışmalar nedeniyle yarım kaldı.
1963-1975 arasında ambar olarak kullanılan Büyük Han’ın yeniden restorasyon çalışmalarına KKTC Eski Eserler ve Müzeler Dairesi’nin hazırladığı projeye uygun olarak, 1982’de Kıbrıs Vakıflar İdaresi ile hazırlanan bir anlaşma sonucu başlandı.
Büyük Han’ın restorasyon çalışmalarına mali kaynak yetersizliği nedeniyle zaman zaman ara verilirken, 1995’te Türkiye Cumhuriyeti Yatırım Projesi olarak yeniden hız kazandırıldı. Restorasyonu tamamlanan iç bölümler Ekim 2000’de resmi törenle ziyarete açıldı.
Han, çok sayıda turistin uğrak mekanı
Lefkoşa’nın en turistik yerlerinden olan Büyük Han, içindeki restoran, kahvehane ve tarihi diğer dükkanları ile her yıl binlerce yerli ve yabancı turisti ağırlıyor. Han’da, turistler için hatıra kalacak hediyelik eşya ve kitaplar da satılıyor. Büyük Han’da zaman zaman çeşitli sosyal ve kültürel etkinlikler de düzenleniyor.
